Każdy pracodawca zatrudniający pracowników na podstawie umowy o pracę ma obowiązek zapewnić im dostęp do badań profilaktycznych. Wśród nich znajdują się m.in. badania wstępne, kontrolne i okresowe, przy czym te ostatnie powtarzane są regularnie w trakcie trwania zatrudnienia. Badania okresowe pracowników to nie tylko formalność, ale wymóg wynikający z przepisów prawa pracy, którego celem jest ochrona zdrowia pracowników i zapewnienie bezpiecznych warunków pracy.
Czym są badania okresowe i kogo dotyczą?
Badania okresowe mają na celu kontrolę stanu zdrowia pracownika w odniesieniu do warunków panujących na jego stanowisku pracy. Przeprowadzane są regularnie – w określonych przez lekarza terminach – i dotyczą każdego zatrudnionego, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy.
W przeciwieństwie do badań wstępnych (przed rozpoczęciem pracy) i kontrolnych (po dłuższej nieobecności spowodowanej chorobą), badania okresowe są powtarzane cyklicznie w trakcie zatrudnienia. Częstotliwość zależy od oceny ryzyka zawodowego i stanu zdrowia pracownika, ale także od kategorii stanowiska – inne zasady będą dotyczyć pracownika biurowego, a inne osoby pracującej fizycznie przy substancjach niebezpiecznych.
Kto ponosi koszty badań i kiedy należy je wykonać?
Koszt badań okresowych zawsze ponosi pracodawca – nigdy pracownik. Co więcej, badania muszą zostać wykonane w godzinach pracy i za ten czas pracownikowi przysługuje wynagrodzenie. Jeśli wizyta u lekarza wymaga dojazdu do innej miejscowości, pracodawca powinien również zwrócić koszty przejazdu.
Obowiązek wykonania badań powstaje w momencie, gdy upływa ważność poprzedniego orzeczenia lekarskiego. Pracownik nie może kontynuować pracy bez ważnych badań – dopuszczenie go do pracy bez aktualnego zaświadczenia jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika i może skutkować karą dla pracodawcy.
Czy pracownik może odmówić wykonania badań?
Odmowa udziału w badaniach okresowych może skutkować poważnymi konsekwencjami, włącznie z rozwiązaniem umowy o pracę. Skoro badania są obowiązkowe z mocy prawa, pracownik nie może ich zignorować ani samodzielnie przełożyć. Brak ważnego orzeczenia lekarskiego oznacza brak możliwości świadczenia pracy, a tym samym brak wynagrodzenia.
W szczególnych przypadkach – np. gdy pracownik przebywa na długim zwolnieniu lekarskim – badania okresowe mogą być zastąpione badaniami kontrolnymi, ale zawsze przed powrotem do pracy konieczne jest uzyskanie aktualnego zaświadczenia od lekarza medycyny pracy.
Co grozi pracodawcy za niedopełnienie obowiązku?
Pracodawca, który dopuści pracownika do pracy bez aktualnych badań, naraża się na karę grzywny do 30 000 zł. Dodatkowo, w przypadku wypadku przy pracy, brak aktualnych badań może zostać uznany za rażące naruszenie przepisów i obciążyć pracodawcę odpowiedzialnością cywilną, a nawet karną.
Z punktu widzenia przepisów BHP i Kodeksu pracy, obowiązek zapewnienia badań profilaktycznych ciąży wyłącznie na pracodawcy, a jego niedopełnienie nie może zostać przeniesione na pracownika.
Podsumowanie
Badania okresowe to obowiązek, a nie wybór – zarówno po stronie pracownika, jak i pracodawcy. Muszą być przeprowadzane w terminie, na koszt pracodawcy i w godzinach pracy. Brak ważnego orzeczenia lekarskiego wyklucza możliwość dalszego wykonywania obowiązków zawodowych, a jego ignorowanie może skutkować dotkliwymi sankcjami. W interesie obu stron leży zatem pilnowanie terminów i dopełnianie wszystkich formalności związanych z badaniami.
