W codziennym języku często używa się pojęć „zdolność prawna” i „zdolność do czynności prawnych” zamiennie – niesłusznie. W prawie cywilnym to dwa zupełnie różne pojęcia, a ich znaczenie ma kluczowe konsekwencje dla tego, kto może zawierać umowy, dziedziczyć, czy reprezentować siebie w sądzie. Warto więc zrozumieć, czym się od siebie różnią i jak są rozumiane w polskim systemie prawnym.
Czym jest zdolność prawna?
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków – czyli do posiadania np. majątku, spadku, praw autorskich, obowiązków podatkowych itd. W Polsce przysługuje każdemu człowiekowi od chwili urodzenia aż do śmierci, niezależnie od wieku, stanu zdrowia czy innych okoliczności.
Zdolność prawna jest więc powszechna, równa i niezbywalna. Nie można jej nikogo pozbawić – każdy człowiek ją ma, niezależnie od tego, czy jest noworodkiem, seniorem czy osobą niepełnosprawną.
W szczególnych przypadkach prawo przyznaje ograniczoną zdolność prawną także dziecku poczętemu, ale nienarodzonemu (tzw. nasciturus), np. w sprawach o dziedziczenie – pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Czym jest zdolność do czynności prawnych?
Zdolność do czynności prawnych to możliwość samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań poprzez składanie oświadczeń woli, np. zawierania umów, przyjmowania darowizn, sprzedawania rzeczy. W przeciwieństwie do zdolności prawnej, nie każdy ją posiada w pełni.
W polskim prawie wyróżnia się trzy poziomy tej zdolności:
- Pełna zdolność do czynności prawnych – przysługuje osobom pełnoletnim (czyli od ukończenia 18. roku życia) i nieubezwłasnowolnionym. Takie osoby mogą samodzielnie podejmować wszelkie czynności prawne.
- Ograniczona zdolność do czynności prawnych – mają ją osoby od 13 do 18 roku życia oraz dorośli częściowo ubezwłasnowolnieni. Mogą zawierać drobne umowy życia codziennego (np. zakupy), ale inne czynności wymagają zgody przedstawiciela ustawowego (np. rodzica).
- Brak zdolności do czynności prawnych – dotyczy dzieci poniżej 13. roku życia oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. W ich imieniu działają opiekunowie lub przedstawiciele ustawowi.
Kluczowe różnice między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych
Zdolność prawna to pojęcie podstawowe i przysługuje każdemu człowiekowi – jest niezależna od wieku czy stanu psychicznego. Dzięki niej dana osoba może być „podmiotem” w relacjach prawnych, np. być właścicielem mieszkania lub spadkobiercą.
Zdolność do czynności prawnych to umiejętność aktywnego uczestniczenia w obrocie prawnym – zawierania umów, składania oświadczeń woli, podpisywania dokumentów. Jest uzależniona od wieku, dojrzałości i zdolności do rozumienia skutków własnych działań.
Przykład: noworodek ma zdolność prawną i może odziedziczyć majątek po dziadkach, ale nie może sam go sprzedać – nie ma zdolności do czynności prawnych. W jego imieniu działają rodzice lub opiekunowie.
Co z osobami prawnymi?
Zarówno zdolność prawna, jak i zdolność do czynności prawnych dotyczą nie tylko ludzi – ale też osób prawnych, czyli np. spółek, fundacji czy stowarzyszeń. One również mają zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, a w ich imieniu działają uprawnione osoby (np. zarząd).
Zdolność prawna osoby prawnej powstaje z chwilą jej rejestracji, a czynności prawne są dokonywane przez jej organy – np. prezes spółki zawiera umowę, ale robi to jako przedstawiciel podmiotu, nie osobiście.
Podsumowanie
Zdolność prawna oznacza możliwość posiadania praw, a zdolność do czynności prawnych – możliwość ich samodzielnego wykonywania. Oba pojęcia są podstawą funkcjonowania w obrocie prawnym i mają ogromne znaczenie praktyczne, szczególnie przy zawieraniu umów, prowadzeniu działalności gospodarczej czy sprawach spadkowych. Warto je rozróżniać – bo nie każdy, kto „ma prawo”, może to prawo skutecznie wykorzystać bez pomocy innych.
